Είναι πρόκληση. Και είναι διακύβευμα. Είναι και καταλύτης για την κάθε κοινωνία. Πολύ περισσότερο για τον αυτοσεβασμό του ανθρώπου. Και σίγουρα δεν υπεισέρχεται ως γνώμονας η ωριμότητα της κοινωνίας. Άλλωστε  η ωριμότητα είναι περισσότερο θέμα αξιολόγησης και εξαρτάται από τον κριτή. Το δίκαιο, όμως, είναι ένα. Μία η αλήθεια. Και ας υπόκεινται στο ζύγι της υποκειμενικότητας του καθενός μας.

Όμως το δίκαιο, η δικαιοσύνη, η απόδοση της δικαιοσύνης, η εκδίκαση, η απαλλαγή της αλήθειας από το πάθος της προκατάληψης, η διάκριση ανάμεσα στην ένδειξη και την απόδειξη, το τεκμήριο της αθωότητας και το κριτήριο της ενοχής, είναι αγωνίες που δοκιμάζουν προσωπικές αντοχές και κοινωνικές προτεραιότητες.

Άλλος τις ζει μέσα του, τις δραματοποιεί στο θυμικό του. Άλλος την έχει γνώμονα για τις αποφάσεις του. Και η κοινωνία έχει μεταβιβάσει στο νόμο την αρμοδιότητα να διασφαλίσει τη βιωσιμότητά της. Ή τη νομιμότητά της. Ή την νομιμοποίησή της.

Ακόμα και αν η άρνηση να το παραδεχτούμε πρυτανεύει, το σύνηθες είναι να εκλαμβάνουμε ως απονομή δικαιοσύνης ό,τι επιβεβαιώνει τις σταθερές μας. Τα κοινωνικά μας συμπλέγματα, τις ιδεοληψίες μας, το ειωθός.

Κανείς (ο ένας, η μια κοινωνική ομάδα) την επικαλείται, και μάρτυρας η ιστορία σε πλείστες συγκυρίες κοινωνικής ανασφάλειας, για να επιβεβαιώσει «με πατέντα» τα πιστεύω του. Για να επιβεβαιωθεί. Για να ανατρέψει τους κινδύνους του ανορθόδοξου, εφόσον εννοείται ότι ορθόδοξον είναι η κοινή λογική, αν όχι μόνο η πεποίθησή μας ότι στο πλαίσιο του εφικτού διατηρούμε κατ’ αποκλειστικότητα το αλάθητο. Για να «προστατέψει» και να προστατευτεί. Ή με μια αποκλίνουσα προδιάθεση, να παγιώσει το ίδιον συμφέρον, ιδίοις ωφελήμασι, ως κατάκτηση κοινής ωφέλειας.

Άλλωστε, η τεκμηρίωση της δικαιοσύνης, με κανόνες, διαδικασίες, πρόσωπα και θεσμούς είναι ένα δράμα. Πρωταγωνιστούμε και συμπρωταγωνιστούμε. Είτε γιατί καλούμαστε να αποφασίσουμε, είτε γιατί καλούμαστε να κρίνουμε τις αποφάσεις. Είτε να δικαιολογήσουμε. Είτε να δικαιολογηθούμε.

Έχει η δημόσια απονομή της δικαιοσύνης σύμφυτα την θεατρικότητα, την αμεσότητα, το φόβο, το πάθος, την κάθαρση. Το είχαν αντιληφθεί οι πρόγονοί μας δραματικοί ποιητές. Οι Ευμενίδες του Αισχύλου είναι το αρχέτυπο του «δικαστικού δράματος» με μάρτυρα κατηγορίας και μάρτυρα υπεράσπισης μια κοινωνία που παραπαίει σε ατραπούς ηθικού, θρησκευτικού, θεσμικού, σίγουρα αυτοκαταστροφικού, διχασμού. «Ένορκοι» τα μέλη του χορού και τα μέλη του κοίλου. Το συνολικό εμείς των θεατών.

Δεν απέχει πολύ η εμπειρία της δικαστικής αίθουσας από εκείνη στις κερκίδες και τις κινηματογραφικές αίθουσες, όταν αυτό που καθορίζει την συνύπαρξη είναι η «συμμετοχή» στην πρόκληση του θέλω να απονεμηθεί δικαιοσύνη, θέλω να δω ότι η δικαιοσύνη απονέμεται.

Κάθε φορά που η κάμερα εστιάζει στην έδρα ενός δικαστηρίου, στο πρόσωπο των συνηγόρων και των κατηγορουμένων, όταν η δράση σταματά, γιατί η δράση πλέον είναι η απολογία και η ετυμηγορία, το σκοτάδι της κινηματογραφικής αίθουσας κρύβει ένα πλατύ ακροατήριο, ένα κοινό «ενόρκων». Ένορκοι που «καλούνται» να ψυχ-αγωγηθούν «συν-αποφασίζοντας», συμ-μετέχοντας», «συμ-μεριζόμενοι» (σ)την κάθαρση που επιφέρει η αποκάλυψη της αλήθειας, η δικαίωση, η αναπάντεχη ανατροπή του φαινομενικώς ορθού, η συντριβή της απάτης.

Η εκβιομηχάνιση του κινηματογράφου σε αμερικανικό, όσον αφορά την ευρύτητα της διεθνούς απήχησης, προϊόν πολιτισμού αναπόδραστα ανέδειξε το δικαστικό δράμα σε κυρίαρχο γένος χολιγουντιανής μυθοπλασίας. Και μάλιστα με «παιδευτική» προαίρεση, ειδικά όταν η εκδικαζόμενη «υπόθεση» βασίζεται σε αληθινά γεγονότα, όταν η «δίκη» αφορά αληθινά πρόσωπα, ιστορημένα κοινωνικά προβλήματα, παγιωμένα ιδεώδη.

Όμως και η μυθοπλασία που αντλεί την εγκυρότητά της επειδή αμφισβητεί επίκαιρες κοινωνικές στρεβλώσεις ασκεί την ίδια θυμική γοητεία και πανδήμως, αν γνώμονας είναι η διεθνής εμπορική απήχηση. Είναι αυτονόητο ότι η κινηματογραφική απονομή δικαιοσύνης δεν προϋποθέτει την οικειότητα του θεατή με τις αρχές που διέπουν την δικαστική διαδικασία. Προϋποθέτει την εξοικείωση όμως με την «αλήθεια» που η ταινία δοκιμάζει να αποκαλύψει ή να αποκαταστήσει.

Το νομικό δράμα στην μεγάλη οθόνη αντλεί δύναμη και από την κοινωνική περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Και αν δεν το προσπεράσει η δυναμική της κοινωνικής αλλαγής στο πέρασμα του χρόνου, η δύναμη αυτή λαμβάνει αλληγορική σαγήνη, που η παγκοσμιοποιημένη εμπειρία ενισχύει ακόμα περισσότερο.

Οι ταινίες που ακολουθούν είναι επιβεβαιωμένης κοινωνικής και καλλιτεχνικής απήχησης. Δεν προϋποθέτουν την «αμερικανικότητα» ή την «βρετανοσύνη», ας πούμε, του θεατή, κυρίως διότι η θεματική τους αφορά «προβλήματα» πανανθρώπινα και πλέον «διεθνοποιημένα». Το πιο σημαντικό που μπορεί να παρατηρήσει κανείς  είναι ότι οι ταινίες αυτές απαντούσαν, την εποχή που γυρίστηκαν, σε συγκεκριμένα ερωτήματα κοινωνικής και θεσμικής δικαιοσύνης, ωστόσο τα προβλήματα αυτά παραμένουν «αναπάντητα» και στη σημερινή πραγματικότητα. Είτε γιατί αποδεικνύεται ότι όσο και αν αλλάζουμε τίποτα δεν αλλάζει, είτε διότι το πρόβλημα απλά αλλάζει μαζί με τις κοινωνίες, χωρίς να υποχωρεί.

Cine-Δικαιοσύνη:

Reversal Of Fortune (1990)

Το γύρισμα της τύχης

Jeremy Irons, Glenn Close, Ron Silver, Annabella Sciorra, Uta Hagen, Fisher Stevens, Jack Gilpin, Christine Baranski, Stephen Mailer, Felicity Huffman, Mano Singh, Tom Wright, Bill Camp, Lisa Gay Hamilton, Christine Dunford, Julie Hagerty.

Σενάριο: Νicholas Kazan, βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Alan Dershowitz. Σκηνοθεσία: Barbet Schroeder.
http://www.youtube.com/watch?v=rjpxkaSzMpI (τρεϊλερ)

Η ταινία βασίζεται στην αληθινή ιστορία του μεγαλοαριστοκράτη Χανς Φον Μπίλοου που κρίθηκε ένοχος για την απόπειρα δολοφονίας της ζάπλουτης συζύγου του Σανι Βον Μπίλοου που πέφτει σε κώμα από υπερβολική δόση ινσουλίνης. Η καταδίκη βασίζεται στις καταθέσεις ιδιωτικών ντετέκτιβ που είχαν προσληφθεί από τα δύο παιδιά που η Σανι είχε αποκτήσει σε προηγούμενο γάμο. Ο καταδικασθείς προσλαμβάνει τον δικηγόρο Αλαν Ντέρσοβιτς για να τον υπερασπιστεί στην εκδίκαση της έφεσης. Ο Ντερσόβιτς που καταφέρνει να τον απαλλάξει δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο την προσωπική του εξαρχής πεποίθηση ότι ο φον Μπιλοου ήταν ένοχος, αλλά και την καθολική βεβαιότητα ότι ο ψυχρός και αντιπαθής ευρωπαίος αριστοκράτης όντως είχε επιχειρήσει να βγάλει την σύζυγό του από τη μέση. Η ιδιαιτερότητα της ταινίας έγκειται στην επιλογή του σκηνοθέτη να δραματοποιήσει όχι την ακροαματική διαδικασία αυτή καθεαυτή, αλλά τον τρόπο που ο συνήγορος επιχειρεί με τους προκατειλημμένους εις βάρος του πελάτη του συνεργάτες του να κτίσει την υπερασπιστική επιχειρηματολογία που θα αποβεί σωτήρια για τον Βον Μπίλοου. Η ταινία θίγει το πόσο «εγκληματικά» εύκολη είναι η ενοχοποίηση ενός ανθρώπου χωρίς έξωθεν καλή μαρτυρία, όταν το κατηγορητήριο στήνεται με βάση τα στοιχεία που κατασκευάζει η «γνώμη» και η «αντίληψη» για την ζωή των άλλων, ειδικά όταν υπεισέρχεται και η παράμετρος του μεγάλου οικονομικού συμφέροντος.

___________

The Passion Of Joan Of Arc (1928)

Ζαν Ντ΄Αρκ

Maria Falconetti, Eugene Silvain, André Berley

Σενάριο και Σκηνοθεσία: Carl Theodore Dreyer

Αριστούργημα του βωβού κινηματογράφου που επικεντρώνεται στα δικαστικά βασανιστήρια της Γαλλίδας ηρωίδας στη στημένη δίκη από μοναχούς και ιερείς που θέλουν να την εξαναγκάσουν να αποποιηθεί την θεώρησή της ότι είναι θεόσταλτη για να σώσει τη Γαλλία από τους Άγγλους. Υπό την πίεση του αδίστακτου διεφθαρμένου ιερατικού δικαστηρίου, η Ιωάννα «παραδέχεται» ότι τα περί οραμάτων ήταν ψεύδη, μόνο για να ανακαλέσει μπροστά στην πυρά και να μαρτυρήσει, πείθοντας για την αγιοσύνη της το πλήθος. Η Μαρία Φαλκονέτι, η Ιωάννα του Ντρέγιερ, έχει περάσει στο πάνθεον με τις μεγάλες ηθοποιούς της έβδομης τέχνης. Η βλοσυρότητα των δικαστών και η παράνοια του ελέω Θεού ιερατείου «κραυγάζουν» την αδικία στο γαλήνιο πρόσωπο της Ζαν Ντ’ Άρκ.

http://www.youtube.com/watch?v=CxJSGMK9yRE (όλη η ταινία)

___________

Witness For The Prosecution (1957)

Μάρτυς Κατηγορίας

Τyrone Power, Marlene Dietrich, Charles Laughton, Elsa Lanchester.

Σενάριο: Billy Wilder, Harry Kurnitz βασισμένο στο θεατρικό έργο της Άγκαθα Κρίστι

Σκηνοθεσία: Billy Wilder

Η ταινία από τις πιο συναρπαστικές στο είδος του δικαστικού δράματος παραμένει ακμαία χάρη στις απανωτές ανατροπές των στοιχείων κατά την εκδίκαση της υπόθεσης, μέσα στη δικαστική αίθουσα. Η σύζυγος ενός άνεργου εφευρέτη για τον φόνο μιας πλούσιας που τον αφήνει μοναδικό κληρονόμο στη διαθήκη της, καλείται στη δίκη ως μάρτυς κατηγορίας και όχι υπεράσπισης. Η αριστοτεχνική κορύφωση της δίκης  στηρίζεται στην «θυσία» της μάρτυρος κατηγορίας που παίζει με τα «κενά» στο κατηγορητήριο μέχρι που τα πάντα ανατρέπονται ξανά λίγο μετά την ετυμηγορία.

http://www.youtube.com/watch?v=HIiOkPNDNfU (όλη η ταινία)

_________

The Accused (1988)

Οι κατηγορούμενοι

Kelly McGillis, Jodie Foster, Bernie Coulson

Σενάριο: Τom Topor

Σκηνοθεσία: Jonathan Caplan

Η Τζόντι Φόστερ κέρδισε Όσκαρ ερμηνείας παίζοντας την «προκλητική» νεαρή που πέφτει θύμα μαζικού βιασμού και που στο δικαστήριο πρέπει να πείσει ότι δεν «τα ΄θελε» και ότι παρά την ελευθεριάζουσα ζωή της κανείς «υπεράνω υποψίας» δεν μπορεί να έχει το προνόμιο της ατιμωρησίας. Ακόμα και αυτοί που επικροτούσαν την «φάση» και δεν προστάτεψαν το θύμα.

http://www.youtube.com/watch?v=EI7SG2eYUpU (τρέϊλερ)

___________

In Cold Blood (1967)

Εν Ψυχρώ

Robert Blake, Scott Wilson, John Forsythe

Σενάριο: Truman Capote

Σκηνοθεσία: Richard Brooks

Βασισμένο στο ομώνυμο έργο του Τρούμαν Καπότε, δύο νέοι του περιθωρίου ξεκληρίζουν μια ολόκληρη οικογένεια, όταν η απόπειρα κλοπής στο σπίτι της αποτυγχάνει. Το δικαστήριο πρέπει να τοποθετηθεί απέναντι στο έγκλημα χωρίς αιτία.

http://www.youtube.com/watch?v=7IL-4wAzVCg (τρέϊλερ)

________________

Judgement At Nuremberg (1961)

Τ’ Απόρρητα της Νυρεμβέργης ή Η δίκη της Νυρεμβέργης

Spencer Tracy, Burt Lancaster, Richard Widmar, Marlen Dietrich

Σενάριο: Abby Mann

Σκηνοθεσία: Stanley Kramer

To 1948 το αμερικανικό δικαστήριο πρέπει να δικάσει τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας από τους Ναζί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από τις κλασικές δικαστικές ταινίες που αντανακλούν τη θηριωδία και τις ενοχές των «πρωταγωνιστών» της ιστορίας.

http://www.youtube.com/watch?v=u-BqHX8PDkM (όλη η ταινία)

__________________

Anatomy Of A Murder (1959)

Ανατομία ενός εγκλήματος

James Stewart, Lee Remick, Ben Gazzara

Σενάριο: Wendell Mayes, John D. Voelker

Σκηνοθεσία: Otto Preminger

Το δικαστήριο καλείται να κάνει δεκτό ή όχι τον ισχυρισμό του κατηγορούμενου ότι υπέστη προσωρινή τρέλα δολοφονώντας τον βιαστή της γυναίκας του. Το δίλημμα είναι αν λέει την αλήθεια. Από τα αριστουργήματα του αμερικανικού κινηματογράφου.

http://www.youtube.com/watch?v=6doMwsnySX4 (όλη η ταινία)

____________________

In The Name Of The Father (1993)

Στο όνομα του πατρός

Daniel Day-Lewis, Pete Postlethwaite, Alison Crosbie

Σενάριο: Gerry Conlon, Terry George

Σκηνοθεσία: Jim Sheridan

Η πολιτική και η τρομοκρατία της ιστορίας στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Ένας Ιρλανδός που έχει με τη βία παραδεχτεί την συμμετοχή του σε βομβιστική επίθεση του IRA στέλνει με την «ομολογία» του στην φυλακή και τον πατέρα του. Ένας βρετανός συνήγορος αναλαμβάνει να τους δικαιώσει. Βασισμένο σε αληθινή ιστορία.

http://www.youtube.com/watch?v=qGCOPWkEdQ4 (τρέϊλερ)

___________________

Paths Of Glory (1957)

Σταυροί στο Μέτωπο

Kirk Douglas, Ralph Meeker,Adolphe Menjou

Σενάριο-Σκηνοθεσία: Stanley Kubrick

To στρατοδικείο δικάζει αντιρρησίες συνείδησης που αρνούνται να συνεχίσουν μια επικίνδυνη αποστολή κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αντιπολεμική ρητορική στην καρδιά του ψυχρού πολέμου.

http://www.youtube.com/watch?v=nmDA60X-f_A (τρέϊλερ)

___________________

Inherit The Wind (1960)

Κληρονομήστε τον άνεμο

Σενάριο: Nedrick Young, Harold Jacob Smith

Σκηνοθεσία: Stanley Kramer

Ένας καθηγητής βιολογίας διαπράττει το «έγκλημα» να διδάξει την θεωρία της εξέλιξης σε μαθητές. Δύο δικηγόροι θα διασταυρώσουν τα ξίφη τους υπέρ και κατά του κατηγορούμενου. Βασισμένη σε πραγματικό γεγονός από τη δεκαετία του 1920. Σχεδόν ένα αιώνα μετά το θέμα «Πλάστης» ή «Δαρβίνεια εξέλιξη» εξακολουθεί να διχάζει και να είναι θέμα πολιτικής αντιπαράθεσης στις ΗΠΑ.

http://www.youtube.com/watch?v=zuZKN0wXQEI (Τρέϊλερ)

___________________

To Kill A Mockingbird (1962)

Σκιές και Σιωπή

Gregory Peck, John Megna, Frank Overton

Σενάριο: Harper Lee, Horton Foote

Σκηνοθεσία: Robert Mulligan

Παράδειγμα ζωής από ένα δικηγόρο που υποδύεται ο Γκρέγκορι Πεκ όταν αναλαμβάνει να υπερασπιστεί στο Νότο των φυλετικών διακρίσεων έναν αφροαμερικανό που κατηγορείται αδίκως για ένα φόνο. Την ιστορία αφηγείται η κόρη του συνηγόρου. Από τις ταινίες που διαδραμάτησαν ρόλο στον αγώνα κατά του ρατσισμού.

http://www.youtube.com/watch?v=Mi88P7KfaMA&playnext=1&list=PL6936D6B739554391&feature=results_video (τρέϊλερ)

____________

12 Angry Men (1957)

Οι δώδεκα ένορκοι

Henry Fonda, Lee J. Cobb, Martin Balsam

Σενάριο: Reginald Rose

Σκηνοθεσία: Sidney Lumet

Η δικαιοσύνη από την πλευρά των ενόρκων. Ο ένορκος που διαφωνεί με την γνώμη των άλλων έντεκα ενόρκων επιχειρεί να τους πείσει ότι τα δεδομένα της δίκης δεν είναι και τόσο σαφή που να καθιστά μονόδρομο την άποψή τους. Η ταινία γυρίστηκε και στα ρωσικά από το Νικίτα Μικάλκκοφ, με την δράση να μεταφέρεται σε σχολείο της Τσετσενίας, τα χρόνια του αιματηρού αλυτρωτικού μετασοβιετικού αγώνα. Η μισαλλοδοξία στο απόσπασμα.

http://www.youtube.com/watch?v=s0NlNOI5LG0 (όλη η ταινία)

http://www.youtube.com/watch?v=VcI5Zu-Znvs

___________________

The Verdict (1982)

Η ετυμηγορία

Paul Newman, Charlotte Rampling, Jack Warden

Σενάριο: Barry Reed, David Mamet (screenplay)

Σκηνοθεσία: Sidney Lumet

Η προσωπική δικαίωση του συνηγόρου που έχει χάσει τον αυτοσεβασμό του όταν αποφασίζει να μην συμφωνήσει σε εξωδικαστικό συμβιβασμό για μια υπόθεση ιατρικού λάθους, αλλά να ζητήσει την εκδίκαση της υπόθεσης. Η ταινία έχει πέρα από το «δικαστικό» ενδιαφέρον σημασία κοινωνική, αφού ο συμβιβασμένος με την αποτυχία δικηγόρος θέλει να δικαιωθεί και ο ίδιος στα μάτια του κοινωνικού περίγυρου.

http://www.youtube.com/watch?v=7je8_a7chkg (τρέϊλερ)

Το άρθρο αυτό είναι του Τάκη Σφυρή.